दीनदयाल अंत्योदय योजना – राष्ट्रीय ग्रामीण जीवनाविषयक अभियान (Deendayal Antyodaya Yojana – National Rural Livelihoods Mission, या NRLM) भारत सरकारची एक महत्त्वाची योजना आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश ग्रामीण भागातील गरीब कुटुंबांना आत्मनिर्भर बनवणे, त्यांना सामाजिक आणि आर्थिक विकासासाठी आवश्यक संसाधने पुरवणे, आणि रोजगाराच्या संधी निर्माण करणे आहे. या योजनेचा उद्देश ग्रामीण महिलांचा सशक्तिकरण आणि ग्रामविकास साधणे आहे.
दीनदयाल अंत्योदय योजना – NRLM च्या मुख्य वैशिष्ट्यांचा सारांश:
- उद्दिष्ट:
- ग्रामीण गरीब कुटुंबांना
सामाजिक आणि आर्थिकदृष्ट्या सशक्त बनवणे.
- ग्रामीण महिलांना स्वावलंबी
आणि सक्षम बनवणे.
- शेतकरी आणि ग्रामीण
कुटुंबांसाठी रोजगाराची संधी उपलब्ध करणे.
- गरीब कुटुंबांना जीवनावश्यक
सेवांमध्ये समाविष्ट करणे.
- मुख्य घटक:
- महिला स्वयं सहायता गट (SHGs): ग्रामीण महिलांना एकत्र करून
स्वयं सहायता गट (Self-Help
Groups) तयार
केले जातात, जे आर्थिक मदत मिळवण्यासाठी, छोटे उद्योग सुरू करण्यासाठी
आणि सामाजिक कार्यासाठी एकत्र काम करतात.
- समूह आधारित बचत आणि कर्ज
व्यवस्था: महिलांना बचत करण्यास आणि
कर्ज घेण्यास प्रोत्साहित केले जाते, ज्यामुळे त्यांना छोटे व्यवसाय किंवा कृषी
संबंधित काम सुरू करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य मिळते.
- कौशल्य विकास: विविध क्षेत्रांमध्ये कौशल्य
विकास प्रशिक्षण दिले जाते, जेणेकरून महिलांना आणि कुटुंबांना अधिक
रोजगाराच्या संधी मिळू शकतील.
- सामाजिक सशक्तिकरण: महिलांना नेतृत्वाची संधी
दिली जाते, ज्यामुळे त्यांचा
आत्मविश्वास वाढतो आणि ते निर्णय घेणारे बनतात.
- अर्थसंकल्पीय सुरक्षा: आर्थिक स्थिरतेसाठी महिलांना
व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा अन्य उपक्रमांसाठी थोड्या प्रमाणात कर्ज
देण्यात येते.
- योजना अंमलबजावणी:
- राज्य आणि जिल्हा स्तरावर
अंमलबजावणी: राष्ट्रीय ग्रामीण
जीवनाविषयक अभियान राज्य आणि जिल्हा पातळीवर कार्यरत असतो. राज्य सरकारांनी
राज्य स्तरावर योजना कार्यान्वित केली असून, जिल्हा पातळीवर त्या योजना अधिक प्रभावीपणे
राबवण्यासाठी समित्या स्थापन केल्या जातात.
- मुलभूत सुविधा पुरवणे: ग्रामीण भागात महिलांना अधिक
रोजगाराच्या संधी मिळवण्यासाठी योजनेचे उद्दिष्ट आहे. यासाठी विविध
प्रशिक्षण, सहकार्य आणि बाजारपेठेतील
संधी देण्यात येतात.
- सक्षमतेची उभारणी:
- महिलांना प्रशिक्षित करून
त्यांना स्वरोजगार किंवा छोटे व्यवसाय सुरू करण्याची क्षमता प्रदान केली
जाते. यामध्ये हातमाग, कुकिंग, हँडिक्राफ्ट, इत्यादी शिल्पकला आणि इतर कौशल्यांचा समावेश
होतो.
- लाभार्थी:
- दीनदयाल अंत्योदय योजनेचा
मुख्य लाभ गरीब, महिलांवर आधारित, आणि ग्रामीण समुदायाच्या
कुटुंबांना आहे. यामध्ये शहरी वस्तीच्या कुटुंबांचा समावेश नाही.
- आर्थिक सहाय्य:
- योजनेसाठी सरकार कर्ज, अनुदान, आणि विविध प्रकारचे आर्थिक
सहाय्य पुरवते. यामुळे महिलांना छोटे उद्योग किंवा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी
मदत मिळते.
महत्त्वाचे फायदे:
- महिला सशक्तिकरण: महिलांना आर्थिक आणि सामाजिक
स्वायत्तता मिळवून दिली जाते. त्यांना स्वयं सहायता गटांमध्ये सामील होण्याची
संधी मिळते, ज्यामुळे त्यांना निर्णय
घेण्याची, व्यवसाय सुरू करण्याची आणि
आर्थिक सुरक्षा मिळवण्याची क्षमता प्राप्त होते.
- ग्रामीण विकास: योजना ग्रामीण क्षेत्रात
आर्थिक सशक्तिकरणासाठी एक महत्त्वाचा टूल ठरते. यामुळे क्षेत्रीय बेरोजगारी
कमी होण्यास मदत होते.
- उद्योग निर्माण: छोटे उद्योग, कृषी आधारित व्यवसाय आणि इतर
व्यवसाय सुरू करण्यासाठी मदत केली जाते.
- आत्मनिर्भरता: ग्रामीण कुटुंबांना
आत्मनिर्भर बनवणे, जेणेकरून ते सरकारच्या विविध
योजनांवर अवलंबून राहू नयेत.
नोडल एजन्सी:
- महात्मा गांधी राष्ट्रीय
रोजगार हमी योजना (MGNREGA) आणि राष्ट्रीय ग्रामीण जीवनाविषयक अभियान (NRLM) या दोन योजनांचा समन्वय करून
ग्रामीण भागातील सर्वात गरजू कुटुंबांपर्यंत मदत पोचवली जाते.
दीनदयाल अंत्योदय योजना – NRLM ग्रामीण महिलांचे सशक्तिकरण आणि ग्रामीण भागातील सर्वांगीण विकास साधण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरते. यामुळे आर्थिक आणि सामाजिक स्तरावर मोठ्या प्रमाणात बदल घडवून आणता येतात.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा